Sputniklar tadqiqotchi jurnalistlar uchun kerakli vositadir. Jurnalistlar sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va masofadan zondlash ma’lumotlari yordamida jamiyatning ko‘plab muammolari: daraxtlarning kesilishi va o‘rmon yong‘inlari, pandemiya va iqlim o‘zgarishi xavfi, qullik va ommaviy qamoqqa olishlar kabi mavzularni yoritishadi.
Ushbu qo‘llanmaning so‘nggi versiyasi chiqqandan beri bir qancha mamlakatlar va xususiy kompaniyalar yangi sun’iy yo‘ldoshlarni uchirdilar yoki uchirishni rejalashtirmoqdalar. Jurnalistlar, shuningdek, sintetik diafragma radardan (SAR) tobora ko‘proq foydalanmoqdalar.
Sputniklar jurnalistlarga metan ifloslanishini tekshirish, neftning atrof muhitga yoyilishini hujjatlashtirish, ommaviy qabrlarni topish va urush davridagi propagandani tekshirish imkonini berdi.
GIJN qanday qilib kirish, sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va ma’lumotlarini tahlil qilish va taqdim etish, soha mutaxassislarini qayerdan topish haqida ma’lumotlarni taqdim etadi.
Ilhomlanish uchun butun dunyodan hikoyalar
Quyida sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlariga tayanib yaratilgan yangi materiallarning qisqacha tanlanmasi keltirilgan. Ular orasida Pulitser mukofotiga sazovor bo‘lgan Xitoyning yashirin lagerlari haqidagi tadqiqot seriyasi va Amazonda odamlar tomonidan boshlangan yong‘inlar haqidagi hikoyalar bor.
- Xitoy yashirincha musulmonlarni qamoqqa olish uchun keng qamrovli yangi infratuzilma yaratmoqda, BuzzFeed News; (Metodologiya)
- Iroq: zaharlangan osmon ostida, BBC News arab xizmati; (Metodologiya)
- Maxfiy koridor, Armando.info va El País; (Metodologiya)
- Sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari Rossiya Ukrainaning Mariupol kabi shaharlarini qanday vayron qilganini ko‘rsatadi, Australian Broadcasting Corporation; (Metodologiya)
- Oshun daryosini saqlab qoling, Diamond FM; (Metodologiya)
- O‘g‘irlangan don Sevastopol porti orqali “kulrang” transport kemalarida tashiladi, Turkiya esa Rossiyadan don eksporti hajmini tez sur’atlar bilan oshirmoqda, Texty.org.ua; (Metodologiya)
- Malayziya yarim orolida hujjatlashtirilmagan o‘rmon yo‘qolishi: joylashuv, ishtirokchilar va oqibatlar, Al-Jazira, Macaranga, Pulitser markazi; (Metodologiya)
- Varna ko‘liga fekal to‘kilishi, Bolgariya, Yer jurnalistika tarmog‘i va atrof-muhitni o‘rganish forumi; (Metodologiya)
- Sun’iy yo‘ldosh tasvirlari halok bo‘lganlarning jasadlari bir necha hafta davomida Bucha ko‘chalarida yotganini ko‘rsatdi; Bu Rossiyaning da’volarini rad etadi, New York Times; (Metodologiya)
- Tutun ekrani: Amazondagi yong‘inlar va o‘rmonlarning kesilishi haqidagi ma’lumotlarni chuqur tahlil qilish so‘nggi ikki yil ichida ikkalasi o‘rtasidagi munosabatlarni ko‘rsatadi, Ambiental Media; (Metodologiya)
- Ko‘rshapalaklar yeri: yangi pandemiyaning urug‘lari, Reuters (Metodologiya)
Aerofotosuratlar va tegishli ma’lumotlarga qayerdan kirish mumkin
Yuqori sifatli tasvirlar va ma’lumotlarni ko‘plab manbalardan olish mumkin. Biz oʻz xizmatlarimiz roʻyxatini va ulardan qanday foydalanish boʻyicha baʼzi maslahatlarni taqdim etishdan oldin jurnalistlar uchun foydali tanlovlar va sharhlarni taklif qilamiz.
Xarita resurslari arxivlari – Jurnalistik instrumentlar to‘plamida AQSh Professional Jurnalistlar Jamiyatining xaritalash resurslarining keng ro‘yxati mavjud.
Bellingcat Internet Investigative Toolkit — bu xaritalar, sun’iy yo‘ldoshlar, manzillar va ko‘cha tasvirlarini qamrab oluvchi 70 dan ortiq manbalarga havolalar jadvali.
Sun’iy yo‘ldosh tasvirlari ma’lumotlarining 15 ta bepul manbalari, ularning afzalliklari va kamchiliklari haqida sharhlar va GISGeography dan 13 ta dasturiy paketlar.
Tijoriy sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlarini yig‘uvchi SkyWatch’dan 10 ta eng yaxshi bepul sun’iy yo‘ldosh tasviri ma’lumotlar manbalari eng mashhur bepul sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari xizmatlaridan foydalanishga va ulardan foydalanishga qarshi qisqacha tavsiflar va dalillarni taqdim etadi.
Bepul sun’iy yo‘ldosh tasvirlari: har qanday ehtiyoj uchun provayderlar va ma’lumotlar manbalari — bu qishloq xo‘jaligi sektoriga yo‘naltirilgan tijorat sun’iy yo‘ldosh kompaniyasi EOS Data Analyticsning eng mashhur tasvir manbalarining umumiy ko‘rinishi va chuqur taqqoslashi. Ushbu ajoyib qo‘llanma sizning ehtiyojlaringiz va ko‘nikmalaringizga qaysi provayder eng mos kelishini aniqlashga yordam beradi, shuningdek, ularning pullik xizmatlarini taklif qiladi.
Yetakchi provayderlar:
Google, Bing, Yandex va boshqalar.
Sun’iy yo‘ldosh tasvirlaridan boshlash kerak, ular asosan Google, Bing, Yandex kabi kompaniyalarning xaritalash mahsulotlarida mavjud bo‘ladi. Ular jurnalistning instrumentlar to‘plamiga kuchli qo‘shimcha hisoblanadi. Bu, ayniqsa, ko‘cha darajasidagi fotografiya vositalari bilan birlashtirilganda, ma’lum bir hudud bilan tanishish uchun ajoyib imkoniyatdir. Shuning uchun fotosuratlar yoki videolarning geolokatsiyasini qidirayotgan jurnalistlar doimo ushbu vositalardan foydalanadilar.
Qidiruv mexanizmlari ko‘pincha Maxar yoki Airbus kabi tijorat provayderlarining yuqori aniqlikdagi tasvirlaridan foydalanadi, lekin ular ko‘pincha kamida bir necha oyga eskirgan bo‘ladi. Yangi, yuqori aniqlikdagi rasmlarni topish uchun siz ushbu kompaniyalar bilan bevosita ishlashingiz kerak.
Ogohlantirish: ba’zida turli sabablarga ko‘ra rasmlar senzura qilinadi. Bu qiyosiy qidiruv o‘tkazish mantiqan bo‘lishi mumkin. BuzzFeed News jurnalistlari ko‘rsatganidek, senzura keng ko‘lamli surishtiruvga sabab bo‘lishi mumkin.
Provayderlar ro‘yxatidagi birinchi o‘rinlarni Google takliflari egallaydi.
Google Earth Proning ish stoli versiyasi muhim manba hisoblanadi. Arxivlangan rasmlarni ko‘pincha yuqori aniqlikda ko‘rishingiz mumkin. Tarixiy suratlar bilan solishtirish uchun yangi maʼlumotlarni ham import qilishingiz mumkin. O‘lchagich yordamida obyektlar orasidagi masofani osongina o‘lchashingiz mumkin. Dastur, shuningdek, Google Street View tasvirlarini (agar mavjud bo‘lsa) o‘z ichiga oladi.
Google Maps xaritalari Google Earth Pro’ga ajoyib qo‘shimcha hisoblanadi, chunki u ochiq manba tekshiruvlarida va sun’iy yo‘ldosh tasvirlarida ko‘rsatilgan ma’lumotlarni tekshirishda foydali bo‘lishi mumkin bo‘lgan ko‘chalarning tarixiy tasvirlarini saqlaydi.
Google Earth Engine (GEE) sun’iy yo‘ldosh tasvirlari, masofadan zondlash ma’lumotlari va ilmiy ma’lumotlarning katta kutubxonasiga ega bo‘lib, ular vaqt davomida global, mintaqaviy va mahalliy darajada yer yuzasida sodir bo‘layotgan voqealarni aniqlash, o‘lchash va solishtirish uchun ishlatilishi mumkin.
Google xizmatlaridan tashqari, xarita mahsulotlariga birlashtirilgan sun’iy yo‘ldosh tasvirlarining boshqa manbalari ham mavjud:
Hukumat dasturlari
Jurnalistlar AQSh Geologiya xizmati va Yevropa kosmik agentligining ikkita kuzatuv dasturi — Landsat va Sentinel-2 haqida bilishlari foydali. Ushbu sun’iy yo‘ldoshlar kichik obyektlarni kuzatish uchun mos emas, lekin ular ma’lum bir mintaqada keng ko‘lamli o‘zgarishlarni kuzatish imkonini beradi.
Landsat sun’iy yo‘ldoshlari 1972-yildan beri Yer atrofida aylanib, suratga olishadi. Landsat 8 va Landsat 9 30 m o‘lchamdagi sun’iy yo‘ldoshlarning eng yangi versiyalaridir.
Sentinel-2 sun’iy yo‘ldoshidan birinchisi 2015-yilda, ikkinchisi 2017-yilda uchirilgan. Ushbu sun‘iy yo‘ldoshlar 10 m o‘lchamdagi tasvirlarni ishlab chiqaradi.
Landsat va Sentinel sun’iy yo‘ldoshlari uzoq vaqt davomida yer yuzasidagi o‘zgarishlarni kuzatish imkonini beruvchi yuqori sifatli tasvirlarni taqdim etish uchun birlashadi.
Bunday tasvirlar ko‘p joylarda mavjud.
Misol uchun, AQSh Geologik xizmati (USGS) LandsatLook dasturini qo‘llab-quvvatlaydi va Sentinel tasvirlarini Yevropa Ittifoqining Kopernik ma’lumotlar kosmik ekotizim platformasida ko‘rish mumkin.
Yana bir foydali SentinelHub resursi — EO brauzeri u sizga Landsat va Sentinel-2’dan sun’iy yo‘ldosh tasvirlarini ko‘rish imkonini beradi. EO brauzeri har bir tasvir uchun tayyor diapazon kombinatsiyalariga ega, buning yordamida o‘simliklar, shaharlar, suv resurslari yoki qor qoplamining holatini kuzatishingiz mumkin. Sentinel Hub yaqinda Planet Labs tomonidan sotib olingan xususiy Sinergise kompaniyasiga tegishli.
EO brauzeri boshqa bir nechta sun’iy yo‘ldosh dasturlari ma’lumotlarini o‘z ichiga oladi. Misol uchun, siz sintetik diafragma radaridan (SAR) foydalanadigan Sentinel-1 yoki havo ifloslanishi ko‘rsatkichlarini taqdim etadigan Sentinel-5 ma‘lumotlarini ham ko‘rishingiz mumkin. Bu davlat dasturlari taqdim etayotgan ma‘lumotlarning keng doirasi bilan tanishishning yaxshi usulidir.
NASA (AQSh Milliy Aeronavtika va Koinot boshqarmasi)
NASA EarthData: AQSh Milliy Aeronavtika va Koinot boshqarmasi sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlari va ularni qayta ishlashning katta to‘plamini taklif qiladi. NASA Worldview — bu aylanayotganda Yerning bir maydoniga qaratilgan ko‘p sonli geostatsionar sun’iy yo‘ldoshlardan to’liq aniqlikdagi tasvirlarni real vaqt rejimida taqdim etadigan interfaol vositadir. Bu ob-havo sharoitlarining shakllanishi yoki o‘rmon yong‘inlari tarqalishini doimiy monitoring qilish imkonini beradi. Worldview, shuningdek, yong‘inlar uchun FIRMS va metan emissiyasi uchun EMIT kabi maxsus xaritalash va vizualizatsiya vositalariga havolalarni taklif etadi; shuningdek, o‘ndan ortiq NASA ma’lumotlar markazlari va tegishli sun’iy yo‘ldosh ma’lumotlar bazalariga kirish mumkin. NASA Earth Observations — bu atmosfera, quruqlik, okean, energiya, ekologiya va boshqalar haqida 50 dan ortiq ma’lumotlar to‘plamini o‘z ichiga olgan yana bir portal. Navigatsiyani osonlashtirish uchun agentlik tabiiy ofatlar, yong‘inlar va biologik xilma-xillik kabi mavzular bo‘yicha ma’lumotlar bilan ishlash vositalarini taklif etadi.
AQSh Milliy okean va atmosfera ma’muriyati (NOAA)
AQSh Milliy okean va atmosfera ma’muriyati (NOAA) iqlim, ob-havo va atrof-muhitni kuzatish maqsadida yaratgan dunyo bo‘ylab aerofotosuratlarni ko‘rish uchun bir nechta interfeyslarni taqdim etadi.
AQSh geologik xizmati (USGS)
USGS Earth Explorer: Yuqorida aytib o‘tilgan LandsatLook interfeysidan tashqari, USGS Earth Explorer orqali ko‘plab ma’lumotlar to‘plamiga interfeysni ham qo‘llab-quvvatlaydi. GISGeography xizmati Earth Explorer’da navigatsiyani soddalashtirish uchun qo‘llanma ishlab chiqdi.
Pulli xizmatlar
Bepul Landsat va Sentinel ma’lumotlari keng ko‘lamli o‘zgarishlarni o‘rganish uchun juda samarali, ammo murakkabroq tahlil pullik xizmatlardan birining tasvirlaridan foydalanishni talab qiladi. Masalan, 2015-yilda Associated Press jurnalistlari Papua-Yangi Gvineya’dan tutqun baliq olib ketayotgan baliq ovlash qayiqlarini kuzatganlari, Reuters jurnalistlari 2022-yilda Efiopiyadagi vaqtinchalik qamoqxonalarda saqlanayotgan minglab etnik Tigrayanlarning g‘ayriinsoniy sharoitlari haqidagi guvohlarning so‘zlarini tekshirganlari bunga misol.
Ushbu materialni yozish vaqtida Maxar Technologies va Airbus maksimal ruxsatga ega (30 sm) sun’iy yo‘ldoshlarga ega edi. Ikkala xizmatning ham mavjud rasmlarni ko‘rishingiz mumkin bo‘lgan o‘z portallari mavjud, ammo ularni olish uchun matbuot xizmatiga yoki ko‘plab vositachilardan biriga so‘rov yuborishingiz kerak.
Planet Labs har kuni deyarli butun Yerni qamrab oluvchi 3,7 metr o‘lchamdagi sun’iy yo‘ldoshlar turkumidan foydalanishi mumkin. Shuningdek, kompaniya 50 sm o‘lchamli missiyaga xos sun’iy yo‘ldoshlarga ega.
Capella Space SAR dan foydalanadi va 50 sm dan kam bo‘lgan yuqori aniqlikdagi tasvirlarni ishlab chiqaradi.
BlackSky sun’iy yo‘ldoshlarga missiyalarni belgilashi va ma’lumotlarni 90 daqiqa ichida qabul qilishi mumkin.
Tasvirlarni vositachilardan ham sotib olish mumkin:
Notijorat tashkilotlar
Axborot barqarorligi markazi inson huquqlarining buzilishi, urush jinoyatlari, dezinformatsiya va onlayn hujumlarni fosh qilish uchun axborot vositalari bilan ishlaydi. Ularning maxsus loyihasi — “Rossiyani kuzatish xaritasi” Ukrainadagi mojarolarni kuzatib boradi.
Global Fishing Watch sun’iy yo‘ldosh tasvirlari, tegishli ma’lumotlar va okean faolligini kuzatish uchun tahlillardan bepul foydalanish imkonini beradi.
Global Forest Watch sun’iy yo‘ldosh tasvirlari, tegishli ma’lumotlar va daraxtlarni yo‘q qilish va o‘rmonlarni kesishni kuzatish uchun tahlillardan bepul foydalanish imkonini beradi; vosita, shuningdek, muayyan hududlar uchun moslashtirilgan ogohlantirishlarni yaratishga imkon beradi.
Radiant Earth Foundation asosiy e’tiborni iqlim o‘zgarishi va biologik xilma-xillikni saqlashga qaratadi, sun’iy yo‘ldosh, dron yoki havo tasvirlariga kirish bo‘yicha vositalar va ko‘rsatmalar taklif qiladi.
Resource Watch iqlim o‘zgarishi, suv havzalari uchun xavflar, ifloslanish, qashshoqlik, migratsiya va davlatning zaifligi kabi resurslar jarayonlarini kuzatish uchun bepul, yuklab olinadigan ma’lumotlar to‘plami va vizualizatsiya vositalarini taqdim etadi. Xizmat Jahon Resurslari Instituti va boshqa tashkilotlar homiyligi tufayli ishlaydi.
SkyTruth — tadqiqot jurnalistikasini qo‘llab-quvvatlashga bel bog‘lagan ekologik tashkilot. SkyTruth’ning jurnalistlar bilan loyihalari bu yerda.
Dasturiy ta’minot
Geografik axborot tizimi (GIS) dasturiy ta’minotidan foydalanishni o‘rganish sun’iy yo‘ldosh tasvirlari va masofadan zondlash ma’lumotlari bilan ishlash qobiliyatingizni oshiradi. Turli xil GIS muhitlari turli manbalardan olingan ma’lumotlarning bir nechta qatlamlarini qoplash va bu qatlamlar bo‘ylab fazoviy tahlillarni amalga oshirish imkonini beradi.
Esri, GIJN bilan kelishuvi orqali, tarmoq a’zolariga ArcGIS tasvirlari va xarita dasturlari uchun bepul litsenziyalarni taqdim etadi.
QGIS — GIS dasturi bilan ishlash uchun mashhur ish stoli.
R va Python dasturlash tillari vektor va rastr tahlili uchun keng kutubxonalarni taqdim etadi.
Yuqorida aytib o‘tilgan Google Earth Engine petabayt tasvirlar va masofadan zondlash ma’lumotlarini taqdim etadi. Shuningdek, siz o‘zingizning rasmlaringiz va vektor fayllaringizni yuklashingiz mumkin. Katta hajmdagi ma’lumotlarni tahlil qilish imkonini beruvchi to‘liq huquqli GIS muhitining bunday kuchli salohiyati uni o‘zlashtirish uchun katta kuch talab qiladi.
Google News Initiative jurnalistlar uchun GEE’ning ko‘p funksiyalari, jumladan, vaqt oralig‘ida tasvirga olish, o‘rmon qoplamidagi o‘zgarishlarni kuzatish va baliq ovlash kemalarini kuzatish bo‘yicha qator o‘quv qo‘llanmalarini ishlab chiqdi. Google mutaxassislari ham bir qator tushuntirish va o‘quv materiallarini chop etishdi.GEE kod muharriri JavaScript ko‘nikmalarini talab qilishini unutmang. GEE bilan R va Python yordamida ham ishlashingiz mumkin.