Markaziy Osiyolik faktchekerlar axborortning haqiqatligigni baholash uchun «haqiqat o‘lchagich»dan foydalanishadi. «Haqiqat o‘lchagich» – batafsil tahlildan keyin chiqariladigan hulosalar tasnifidir.
«HAQIQAT» — agar faktcheking ob’yekti bo‘lgan axborot 100 % ishonchli bo‘lsa va dalilllar bilan tasdiqlansa, tarqatilgan materialga ana shunday xulosa beriladi. U har qanday shakldagi axborot: bayonet, hodisa, yangilik, ma’lumotlar, iqtibos, tasvirlar, video yoki hujjat bo‘lishi mumkin.
«CHALA HAQIQAT» — axborot qisman tasdiqlansa, yoki noaniqliklar, jiddiy bo‘lmagan xatolar, noto‘g‘ri talqinlar, dolzarb bo‘lmagan ma’lumotlar uchrasa, yohud umumlashma tushunchalar berilgan bo‘lsa, faktcheking ob’yektiga ana shunday xulosa beriladi.
«YOLG‘ON» — axborotning mutlaqo noto‘g‘ti taqdim etilishi. Dalillar o‘ylab topilgan, bayonot mavjud bo‘lmagan ma’lumotlar asosida berilsa, ana shunday xulosa chiqariladi.
«NAYRANG» — bu ma’lumotlar yoki ularning bir qismi ataylab buzib taqdim etilgan axborotdir. Odatda bunday xulosa jamoatshilik fikriga ta’sir etish uchun kontekstdan yulib olingan ma’lumotlardan foydalanilgan, raqamlar va dalillar pasaytirib yoki oshirib ko‘rsatilgan, ijtimoiy jihatdan ahamiyatli insonlar yoki voqea-hodisalarning oshirib yohud pasaytirib taqdim etilgan materiallarga beriladi. Shuningdek, «nayrang» xulosasi axborot olishni cheklash yoki asl holatni yashirish mavjud bo‘lganda ham chiqariladi.
Agar dalillar yetarli emasligi bois haqiqat yoki yolg‘onni isbotlashning imkoni bo‘lmasa, bunday materialga «XULOSASIZ» deb nom beriladi.
Batafsil –https://factcheck.kz/kak-my-opredelyaem-pravdomer/. Faqat factcheck.kz ga giperhavola mavjud bo‘lgandagina materiallardan foydalanish mumkin.
(noYlog‘ gininnosn gazibe esma)
Havolalar:
Olindi:https://factcheck.kz/kak-my-opredelyaem-pravdomer/
МЫСАЕВА К. Н. Эффекты проверки данных (fact-checking) в Казахстане
https://elar.urfu.ru/bitstream/10995/61284/1/978-5-7996-2403-3_72.pdf