Men haqman — bu hayotda odatda ogʻizga olinmaydigan mavzularni baland ovozda aytadigan stol oʻyini.

Ovoz eshitilmaganda nima boʻladi? Tashabbuslar faqat muhokama bosqichida toʻxtab qolsa, muhim qonunlar mazmuniga e’tibor berilmasdan rad etilsa, har bir soʻzing masxara yoki sukut bilan qarshilansa — bu qanday tuygʻu?

“Men haqman” — bu Oʻzbekistonda yaratilgan birinchi stol oʻyini boʻlib, u hayotdagi bu tajribani toʻgʻridan-toʻgʻri oʻyin stoli atrofida boshdan kechirishga yordam beradi. Bu ijtimoiy-siyosiy haqiqatni aks ettiruvchi simulyatsiya boʻlib, unda ayrimlar qaror qabul qiladi, boshqalar esa oʻz ovozini eshittirish uchun har bir imkoniyat uchun kurashishga majbur boʻladi.

“Sen ‘Izohlar’ katagiga tushding — muhokama vaqtincha to‘xtatildi.”
“‘Xarassmenga qarshi kurash’ qonuni haqidagi kartang Senat tomonidan rad etildi.”
“‘Jamoatchilik fikri’ kartasi — bu sening tashabbusing qabul qilinish imkoniyatini kamaytiradi.”

Bularning barchasi “Men haqman” stol oʻyinidagi real oʻyin vaziyatlaridir — unda oʻyinchilar tengsizlik sharoitida ijtimoiy-siyosiy hayotda ishtirok etishning qanchalik qiyinligini bevosita boshdan kechiradilar.
Agar kamsitish gapira olganida, u aynan shunday eshitilardi: sovuq, odatiy va bashoratli ohangda. Ammo hayotda bu ancha jim sodir bo‘ladi. Tengsizlik mexanizmlari kundalik hayotga shunchalik chuqur singib ketganki, biz ularni sezmay qo‘yamiz. Aynan shu sababli “Men haqman” paydo bo‘ldi — bu oʻyin jamiyat qanday ishlashini, agar sen imtiyozli mavqega ega bo‘lmasang, bevosita his qilishga majbur qiladi.
Oʻyinchilar vazirlar, senatorlar, faollar va saylovchilarga aylanadilar. Ular qonunlarni muhokama qilishadi va ilgari surishadi, bahslarda qatnashadilar, ittifoqlar tuzadilar, mitinglar, soxta yangiliklar va jamiyatdagi stereotiplardan oʻtadilar. Oʻyin, qatnashchilardan biri uchta qonunni Senat orqali oʻtkaza olganida yakunlanadi.

“Men haqman” oʻyinining oʻziga xos jihati — uning oʻyin mexanikasi hayotiy tushunchalar asosida qurilgani: “shisha shift”, seksizm, haq toʻlanmaydigan mehnat, iqtisodiy tengsizlik, gender rollari, yashirin zo‘ravonlik. Bu mavzular majburan berilmaydi — ular oʻz-o‘zidan oʻyin jarayoniga singdirilgan. Qoʻllab-quvvatlash olish uchun — seni eshitishlari kerak. Ammo agar so‘zlashga imkon berilmasa, nima qilish kerak? Tashabbusni ilgari surish uchun — muhokamadan oʻtish lozim. Ammo agar qonuning yuzasidan aytilgan fikrlarga faqat masxara bilan javob berilsa, unda qanday yoʻl tutish mumkin?

Bu oʻyin, ayniqsa ilgari hech qachon koʻrinmas to‘siqlarga duch kelmaganlar uchun, ushbu tajribani boshdan kechirish imkonini beradi. Bu yerda erkaklar koʻpincha ularning qarorlari hech qanday qarshiliksiz qabul qilinishini sezib qolishadi. Ayollar esa, aksincha, oʻyin kartalarida oʻz kundalik hayotlarini tanib olishadi: qadrsizlantirish, gapini boʻlish, salohiyatiga shubha qilish — bular ular uchun tanish holatlar.

Oʻyindan tashqari, “Men haqman” oʻz ichiga ma’rifiy tarkibni ham oladi. Oʻyinga qoʻshilgan bukletning bir betida feministik harakat ayollarga nimalarni bergani haqida ma’lumot beriladi:
– ovoz berish va saylanish huquqi,
– taʼlim olish, ishlash va tananing daxlsizligi huquqi,
– maishiy zoʻravonlik muammo sifatida tan olinishi,
– oʻz taqdirini mustaqil hal qilish imkoniyati.

“Men haqman” oʻyini oʻsmirlar, talaba yoshlar, faollar, oʻqituvchilar, trenerlar va umuman tenglik haqida faqat gapirish emas, uni qanday ishlashini (yoki ishlamasligini) his qilmoqchi boʻlgan har bir kishi uchun mos keladi. Bu treninglar, gender maktablari, munozara klublari va hattoki oilaviy suhbatlar uchun ajoyib vosita — agar siz eshitishga tayyor boʻlsangiz, bahslashishga emas.

Oʻyin mualliflari ta’kidlaydilar: “Men haqman” dunyoni “haq” va “aybdor”larga boʻlib qoʻymaydi. U tizim qanday ishlashini va nega unda ba’zilar jim bo‘lishga, boshqalar esa qaror qabul qilishga majbur boʻlishini koʻrsatadi. Bu oʻyin tizimni oʻzgartirish sari ilk qadam boʻlishi mumkin — jim qolmaslikdan boshlanadigan qadam. Keyingi materiallarimizda ushbu oʻyin muallifi haqida soʻz yuritamiz — aytgancha, u erkak. Bizni kuzatishda davom eting.