Qachonki kimdir maxsus ravishda yangiliklarni o‘zgartirsa feyk yuzaga keladi. Feyklar turli shaklda bo‘lishi mumkin – matnlar, video, foto, audio-feyklar (Factcheck.kz, 2019).
Internet va boshqa medialarda paydo bo‘ladigan va esdan chiqarib yuborilgan feyklar zombi-feyklar deb atalishini bilasizmi? (Factcheck.kz, 2019). Bunday feyklar yo‘q joydan paydo bo‘lishi, va muayyan sanaga, hodisaga yoki yangi muammoga bog‘lanishi mumkin. Ular messenjerlarda faol ravishda uzatilishi va kutilmagan holda mashhur bo‘lib ketishi mumkin.
Misol uchun, dunyodagi eng mashhur zombi-feyklardan biri bo‘lib xavfli paratsetamol to‘g‘risidagi xabar hisoblanadi. Bu feyk 2015 yildan boshlab bizga birin ketin qaytib kelmoqda — yoki tabletkasida zaharli simni topib olish mumkin bo‘ladi,yoki unda «Machupo» virus joylashgan bo‘ladi. Bu yilning boshida aynan shunday feyk Markaziy Osiyodagi Whatsapp da mashhur bo‘ldi.
BRYCA loyihasining hamkorlaridan biri, Qozog‘istondagi Xalqaro jurnalistika Markazi MediaNet vaqti-vaqti bilan qaytib keladigan zombi-feyklarning to‘plamini yaratdiki, ular orasida Remark va Umar Xayyomga tegishli deb hisoblanadigan feyk-sitatalar, monoqoshli afsonaviy eron malikasi to‘g‘risida feyk, yosh Anjela Merkel (Germaniya Bosh vaziri) va Tereza Mey (Buyuk Britaniyaning sobiq Bosh vaziri) rasmga tushgan feykli fotolar va boshqa yana ko‘p feyklar bor. (Factcheck.kz, 2018).
Foydalanilgan manbalar:
Factcheck.kz, 2019. Словарь фактчекера, 2020 yil 20 iyulda olingan, https://factcheck.kz/glavnoe/slovar-faktchekera/
Factcheck.kz, 2018. Зомби-фейки: иногда они возвращаются, 2020 yil 20 iyulda olingan https://factcheck.kz/sluxi/zombi-fejki-inogda-oni-vozvrashchayutsya/
Material Yevropa Ittifoqining ko‘magida BRYCA loyihasi doirasida tayerlangan