Bul maqalada biz seniń finanslıq sawatlılıq dárejeńdi kóteretuǵın finanslıq hám bazalıq principler haqqında sóz etemiz.
1. Qáwipsizlik dastıǵın qáliplestir. Bul seniń kútilmegen halatlar ushın mólsherlengen jeke rezerv qorıń. Kóp ǵana ekspertlerdiń pikirinshe zapasta 3-8 aylıq byudjet jıynalıwı kerek eken. Eger adam óz tabısın joytıp qoysa, jıynap qoyǵan qarjısı keminde altı ayǵa jetiwi kerek.
2. Aylıq byudjetti júrgizip bar. Eger tabısıń kúndelikli ǵalma-ǵaldan awıspay atırǵan bolsa hám puldı únemlew imkaniyatı bolmasa, onda byudjetti júrgizip bar.
A. Hár kúndegi ketken shıǵındı jazıp bar. Bunıń ushın bloknot, Excel degi keste yaki arnawlı mobil qurılma tuwra keledi. Kúndelikli túrde bir hápte yaki ay dawamında óz shıǵınlarıńdı jazıp barıw arqalı byujetińdegi kemshilikti tabasań. Kúndelikli sarplawdan waz keshiw kerek yaki onı qısqartıw kerek boladı.
B. Óz shıǵınlarıńdı jobalastırıwdı basla. Jobalastırıwdıń bir neshshe usılları bar. Mısalı, aylıq byudjetti kategoriyalarǵa bóliwge boladı hám hár bir kategoriyaǵa limit ornatıwǵa boladı. Mısalı, azıq-awqat ushın, oyın-zawıq ushın, transport, benzinge hám basqalarǵa. Ekinshi usılı – belgili bir waqıt aralıǵında barlıq satıp alıw ushın ulıwma, optimal tárizde bir háptege limit ornatıwǵa boladı.
V. Uzaq múddetli jobalastırıwǵa úyren. Bir neshe jıllar aldıńǵa azıq-awqat satıp alıw ushın jobalastırıwdı jazıp barıw shárt emes. Eger keleshekte úlken kólemdegi shıǵındı islemekshi bolsań, máselen, bilim alıwǵa, sayaxatqa shıǵıw ushın, mashina yaki jay satıp alıw ushın, onda tabıstıń kiriwi menen onıń jıynalıwı boyınsha joba dúziwiń kerek.
2. Satıp alıwǵa qatnasıǵıńdı ózgert. Impulsiv satıp alıw menen gúresiwdi úyren. Eger jobaja joq nárseni satıp almaqshı bolsań tánepis islep al, keminde bir sutkaǵa. Bul waqıt aralıǵında bul nárse kerek pe yaki kerek emes pe sonı bilip alasań.
Qárejetlerdi investiciya isle. Kóp payda tapqıń kelse hár qıylı túrdegi investiciyalardı úyren. Bul finanslıq sawatlılıǵıńdı kóteriwde qol keliwi múmkin.
3. Mámleket tárepinen beriletuǵın salıq shegirmeleri menen jeńilliklerden paydalan. Salıq shegirmelerin medicina, sport, bilimlendiriw hám basqalar ushın jumsalǵan qarjılarǵa alıwǵa boladı. Saǵan mámleketlik jeńillik penen járdem pul shıǵıw múmkin.
4. Kreditti abaylı bolıp alıń. Artıqsha kredit alıwdan ózińizdi tıyıń. Daǵdarıs halatında kredit alıwshı joqarı kredit basımı sebepli qıyın halatqa túsip qalıwı múmkin. Eń jaqsısı óz waqıtında tólep barıwǵa háreket etiw kerek.
5. Jeke maǵlıwmatlardı tasada saqlań. Ásirese kartańnıń maǵlıwmatların jıraq saytlarda jeke maǵlıwmatlardı kirgizip atırǵanda abaylı bol. Kartanıń qáwipsizligi ushın onıń arqa tárepindegi (CVC yaki CVV kodtı), paroldi hám bank qosımshası kodın, gilt sózdi, PIN kod yaki kartanıń jaramlılıq múddetlerin basqa adamlarǵa jiberme. Ulıwma alǵanda kartanı hámiyanda yaki qarańǵı futlyarda saqla. Eger CVC kod kórinbey tursa qáwipsizlik joq oylaw múmkin. Negizinde geybir saytlar kartanıń aldıńǵı tárepinde jaylasqan maǵlıwmatlardan paydalanıp islewi múmkin (karta nomeri, jaramlılıq múddeti yaki karta iyesiniń ismi).
Derek: https://expobank.ru/blog/kak-povysit-finansovuyu-gramotnost-10-prostykh-pravil/